Dokumenty o prawach człowieka

1. Karta Narodów Zjednoczonych z 26 czerwca 1945 r.
Karta NZ, zwana Konstytucją ONZ, stanowiła pierwszą współczesną, wielostronną umowę międzynarodową, która odnosiła się do praw człowieka. Została podpisana przez 50 państw (Polska podpisała umowę dwa miesiące później) 26 czerwca 1945 r. w San Francisco. Stymulowana świeżymi, tak dramatycznymi doświadczeniami II Wojny Światowej nie zawierała jednak katalogu praw podstawowych. Sygnatariusze zgodzili się jedynie na popieranie, przestrzeganie i poszanowanie praw człowieka. Za kluczowe należy uznać sformułowanie, iż wszyscy ludzie wg państw ONZ są równi.
Po raz pierwszy prawa człowieka otrzymały wymiernego strażnika ich istnienia. Rozdział XIV Karty NZ regulował bowiem uprawnienia Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości (MTS) z siedzibą w Hadze. Nad przestrzeganiem postanowień Karty miała także czuwać Rada Bezpieczeństwa.

Karta Narodów Zjednoczonych

 2. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 10 grudnia 1948 r.
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka jest rezolucją, uchwaloną przez Zgromadzenie Ogólne ONZ. W odróżnieniu od poprzedniego aktu związanego z Narodami Zjednoczonymi miała ściśle określać katalog chronionych praw człowieka. Prace nad nią (w ramach Komisji Praw Człowieka) trwały ponad rok. Warto dodać, że deklaracja została przyjęta bez sprzeciwu, choć kilka krajów (w tym Polska) wstrzymały się od głosu.
Na mocy Deklaracji stwierdzono, że wszyscy ludzie są wolni i równi pod względem godności i praw. Każdemu człowiekowi, bez względu na pochodzenie, kolor skóry, płeć etc. przysługuje prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa. Wprost zakazane zostało niewolnictwo oraz okrutne traktowanie. Obywatelom zagwarantowana została ochrona ich życia prywatnego, pobytu na terytorium rodzimego kraju (wraz z prawem do obywatelstwa) i swoboda przemieszczania się. Zwrócono uwagę na prawo do sądu. Każdy mógł również zawrzeć związek małżeński po uzyskaniu pełnoletności. Oprócz tego zagwarantowano ochronę praw II i III generacji w tym prawa do własności, wolności zgromadzeń i stowarzyszeń, udziału w rządzeniu państwem, prawa do ubezpieczenia społecznego, dostępu do pracy wraz z wypoczynkiem, do ochrony zdrowia i pomocy społecznej, prawa do nauki i uczestnictwa w życiu kulturalnym.

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka

3. Konwencje Genewskie z 12 sierpnia 1949 roku o ochronie ofiar wojny
W 1949 r. przyjęte zostały cztery konwencje występujące pod zbiorczą nazwą Konwencji o ochronie ofiar wojny. Dwie pierwsze dotyczyć miały polepszenie losu rannych i chorych na lądzie i morzu. III Konwencja dotyczyła traktowania jeńców wojennych. IV Konwencja odnosiła się do odpowiedniego traktowania cywili podczas działań zbrojnych m.in. zakazu zmuszania cywili do walki zbrojnej, zakazu rabunków i brania zakładników, zakazu wysiedleń czy deportacji ludności z terenów podbitych.
Do Konwencji Genewskich uchwalono da protokoły dodatkowe z 1977 r. i z 2005 r., które zakazywały atakowania cywili, budynków szpitalnych i innych budynków cywilnych tudzież nadmiernego niszczenia środowiska naturalnego.

Plakat Konwencji Genewskich

4. Europejska Konwencja Praw Człowieka z 4 listopada 1950 r.
Akt o charakterze regionalnym, odnoszącym się do krajów dopiero co powstałej Rady Europy. Obecnie stronami umowy są wszystkie 47 państwa wchodzące w skład Rady Europy.
„Konwencja Europejska” potwierdzała katalog praw podstawowych wymieniony w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Nadto miała zapewnić ramy skutecznej realizacji postanowień Deklaracji. Stąd też powołane zostało ciało: Europejski Trybunał Praw Człowieka z Siedzibą w Strasburgu. Organ ten może wymusić na państwie-stronie Konwencji zaprzestanie naruszeń prawa a nawet zadośćuczynienie finansowe pokrzywdzonej jednostce. Za istotne uznano ochronę własności prywatnej, zakaz więzienia niewypłacalnych dłużników, zakaz sądzenia w tej samej sprawie po raz drugi czy postulat zniesienie kary śmierci.
Za istotny progres należy uznać powszechność prawa do korzystania z ochrony udostępnionej przez Konwencję. Z wnioskiem do Trybunału Praw Człowieka może wystąpić każda osoba znajdująca się pod jurysdykcją któregoś z państw- stron Konwencji, niezależnie od tego czy osoba ta posiada obywatelstwo tego kraju. Skarga musi jednak dotyczyć naruszenia przez władzę publiczną praw gwarantowanych w Konwencji i tylko po wyczerpaniu krajowej drogi sądowej. Skarga musi zostać podpisane przez osobę i nie może dotyczyć kazusów już rozpoznanych oraz przedawnionych. Na koniec warto dodać, że wystąpienie ze skargą do Trybunału nie jest możliwe, jeśli w identycznej sprawie wystąpiono do innego trybunału o charakterze międzynarodowym.

Europejska Konwencja Praw Człowieka

5. Międzynarodowe Pakty Praw z 1966 r.
Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych (MPPOiP) oraz Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych (MPPGSiK).
MPPOiP gwarantował Narodom prawo do samostanowienia i decydowaniu o kierunkach rozwoju. Akcent kładł na równouprawnienie mężczyzn i kobiet oraz przytaczał szeroki katalog chronionych przez Pakt dóbr człowieka i obywatela, zaliczanych do I i II generacji praw. Oprócz zakazu tortur pojawiły się zapisy o humanitarnym traktowaniu więźniów, obowiązku wyjaśnienia powodów wydalenia z państwa obywatela obcego kraju, prawie do posiadania własnego światopoglądu, ochronie mniejszości etnicznych i pozostawania pod opieką państwa. Protokołem fakultatywnym z 1989 r. zniesiono karę śmierci, która jednak mogła ulec przywróceniu w czasie wojny, ale tylko w stosunku do najcięższych przestępstw.
MPPGSiK z kolei, choć zbliżony konstrukcją do MPPOiP, odnosił się do praw III generacji, z których wymieniał prawo do: higienicznych warunków pracy za słusznym wynagrodzeniem, przynależności do związków zawodowych i strajku, obowiązkowej nauki, udziału w życiu kulturowym i korzystaniu z postępu naukowego.

6. Akt Końcowy KBWE z Helsinek z 1 sierpnia 1975 r.
Pierwsza Konferencją Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie została zwołana w 1972 r. Miała ona pełnić rolę plenum na forum którego państwa miały wypracować system wzajemnego bezpieczeństwa w Europie. Propozycję takiej polubownej konfrontacji NATO i Układu Warszawskiego zgłosił polski minister spraw zagranicznych Adam Rapacki wiele lat wcześniej.
Zważywszy na sytuację prawną obywateli ZSRR i państw satelickich starano się „przemycić” dla nich jak najwięcej gwarancji praw podstawowych nie narażając się na sprzeciw stron Układu Warszawskiego. Postawiono na cztery elementy współpracy: poszerzenie swobody w kontaktach między obywatelami państw KBWE, poprawę dostępu do informacji oraz współpracę i wymianę w dziedzinie kultury i nauki. Akt Końcowy odniósł się do nowoczesnego postrzegania praw człowieka, stąd podkreślić należy jego innowację.


7. Konwencja o prawach Dziecka z 20 listopada 1989 r.
Po raz pierwszy w skali światowej zwrócono uwagę na ochronę młodego pokolenia ludzkości dostrzegając niebezpieczeństwa i problemy zagrażające dzieciom nie tylko w krajach postrzeganych za niebezpieczne. Konwencja została przyjęta niemal przez wszystkie państwa na świecie (z wyjątkiem m.in. USA).
Zgodnie z treścią aktu z 1989 r. dziecko jest samodzielnym podmiotem, mającym własną tożsamość, godność i prawo do prywatności, ale z racji niedojrzałości fizycznej i psychicznej wymaga szczególnej opieki i ochrony. Gwarantować ma je państwo, które jednak nie może wyręczać rodziców w wychowaniu. To rodzina ma być najlepszym środowiskiem, w którym rozwija się dziecko. Czuwanie nad dobrem dziecka powierzono w ręce obydwojga rodziców (autonomia rodziny).
Wśród praw zagwarantowanych dzieciom warto wymienić: prawo do wyrażania własnych poglądów, wolność od przemocy fizycznej i psychicznej, zakaz wcielania do wojska dzieci poniżej piętnastego roku życia, prawo do odpowiedniego standardu życia, prawo do czasu wolnego i wypoczynku od nauki, prawo do znajomości swoich praw, prawo do obowiązkowej i bezpłatnej nauki w szkole.

Konwencja o Prawach Dziecka

8. Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej z 7 grudnia 2000 r.
W skład Karty wchodzi 7 rozdziałów odnoszących się do:
I - godności ludzkiej (ze sformułowanym prawem do życia, integralności cielesnej, zakazem tortur czy klonowania reprodukcyjnego),
II - wolności (prawo do prywatności, bezpieczeństwa osobistego, wolność sumienia i religii etc.),
III - równości (równości wobec prawa, zakaz dyskryminacji pod wszelką postacią etc.),
IV - solidarności (praw pracowniczych, praw związkowych, prawa do zabezpieczenia społecznego),
V - praw obywatelskich (biernego i czynnego prawa wyborczego do instytucji Unii, prawa do ochrony dyplomatycznej, prawa do petycji i skargi do Rzecznika Praw Obywatelskich etc.),
VI - właściwego funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości (prawa do rzetelnego procesu, prawa do obrony, domniemania niewinności etc.),
VII - sposobów funkcjonowania i stosowania Karty.
Mimo, że Karta Praw Podstawowych nie funkcjonuje w chwili obecnej to jest dowodem na to, że kwestia praw człowieka nadal pozostaje aktualna.

9. Krajowe akty ochrony praw człowieka
Oprócz dokumentów o charakterze ponadnarodowym, ochronę praw człowieka gwarantują również krajowe systemy prawne. Od czasów Konstytucji francuskiej z 1791 r. dołączanie katalogu praw podstawowych do treści ustawy zasadniczej stało się swoistą praktykę. Nie jest wyjątkiem również polska ustawa z 1997 r. niezwykle szczegółowo odnosi się do przedmiotowego zagadnienia. Prawa podstawowe zostały umieszczone w dwóch pierwszych rozdziałach Konstytucji. W pierwszym odnoszą się do podstaw ustrojowych państwa polskiego i wyznaczają zakres ochrony takich dóbr jak: wolność i prawa człowieka i obywatela w ogólności, powszechny i równy dostęp do kultury, wolność tworzenia i działania związków zawodowych oraz podobnych organizacji, wolność prasy, instytucji małżeństwa, ochrona weteranów walk o niepodległość, własność i prawo dziedziczenia, praca oraz wolność działania Kościoła i innych związków wyznaniowych.
Rozdział II Konstytucji obejmuje zasady ogólne oraz szeroki katalog praw podstawowych, uszeregowany wg trzech generacji. W ramach zasad ogólnych wspomina się o: godności człowieka, wolności, równości, zakazie dyskryminacji ze względu na płeć, prawie do obywatelstwa, ochronie mniejszości narodowych i etnicznych, ochronie dyplomatycznej i konsularnej.
W ramach działu „Wolności i prawa osobiste” gwarantuje się: ochronę życia, zakaz eksperymentów na ludziach, zakaz tortur i nieludzkiego traktowania, nietykalność osobistą i prawne warunki zatrzymania osoby, przesłanki odpowiedzialności karnej wraz z prawem do obrony i domniemaniem niewinności, prawo do rzetelnego procesu, prawo do ochrony życia prywatnego, prawo do wychowania dzieci wedle przekonań rodziców, wolność komunikacji, nienaruszalność mieszkania, prawo do prywatności informacji dot. własnej osoby, wolność poruszania się, wolność sumienia i religii, wolność ekspresji poglądów i rozpowszechniania informacji , zakaz ekstradycji oraz prawo azylu dla cudzoziemców.
W ramach działu „Wolności i prawa polityczne” chroni się: wolność organizowania pokojowych zgromadzeń, wolność zrzeszania się, dostęp do służby publicznej, prawo dostępu do informacji o działalności organów państwa, prawo do udziału w referendum oraz prawo do petycji.
W ramach działu „Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne” wspomina się o: prawie do własności, wolności wyboru pracy, prawie do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, prawie do zabezpieczenia społecznego prawie do ochrony zdrowia, ochronie niepełnosprawnych, prawie do nauki, wspieraniu rodzin, ochronie praw dziecka, wolności twórczej, ochronie środowiska, zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych i ochronie konsumentów.


Źródła:
- http://www.wos.net.pl/najwazniejsze-historyczne-i-wspolczesne-dokumenty-dotyczace-praw-czlowieka.html

Grafika:
https://www.loc.gov/rr/frd/Military_Law/GC_poster-3.html
http://nowahistoria.interia.pl/kartka-z-kalendarza/news-4-listopada-1950-r-ogloszono-europejska-konwencje-praw-czlow,nId,1546442
http://thebeaconleics.com/the-convention-on-the-rights-of.html